Page 120 - De Jaren 70 - ABC van het materiaal

waarvan ik achteraf denk: ja, dat is heel tijdloos. Zodra je zwarte oliepastel: Deze elkaar completerende ‘nullijnen’
je stemmingen eruit haalt, houd je iets over dat stabieler is zijn dus niet aangegeven, maar ontstaan uit het materiaal.
en minder onderhevig aan tijdelijke voorkeuren.” Doordat de diepte van de plooi-inslag geleidelijk afneemt
Langzaam, stap voor stap voltrok zich deze tot niets, wordt het oppervlak naar evenredigheid groter.
atelierrevolutie. In 1974 doet het oliepastel zijn intrede. Daarmee zet zich een spel in beweging van een vergroting
Letterlijk overheerst het de potloodlijn. In Van Elks eigen die een verkleining tot gevolg heeft; een maatritmiek
handschrift, de heen en weer krassende beweging waarop rond de diagonalen die, hoewel het ‘toevallige’ restlijnen
ook de tijdtekeningen zich baseerden, brengt ze met wit zijn, hier juist fungeren als de stabiele constanten.
oliepastel een dikke baan aan op het blad. Een omgekeerde logica. Het werk zit vol met dit soort
Lijn op en onder heet deze serie. De potloodlijn wordt cru paradoxen. Ze zijn ook zichtbaar in het twee-lagenvierkant
afgesneden door het pastel en kan een eind verder weer waarbij het uitgevouwen, onbewerkte canvasvlak in het
opduiken. zwarte oliepastel immers het eerste-fase-restant is in het
Sensationeel is datzelfde jaar de ontdekking dat een vierkant van de tweede fase.
krassende beweging op een papier waar een kaartje Het lijkt een abstract verhaal. Van intellectuelen
onderligt, de vorm van dat kaartje aangeeft zonder dat huize hoeft men echter niet te komen, bij een eerste
het getekend is. Ieder kind heeft dat al eens uitgevonden, aanblik raakt men al gefascineerd door deze geestige
meestal met een munt. Maar voor een filosoof die al maar tegenstrijdigheden.
bezig is met begrenzingen betekent dit een reeks van Het laatste werk, een canvas driehoek met een basis
consequenties. Want het is zo’n wonderlijke paradoxale van vijf meter, is het meest recente werk. De ene helft
beweging: steeds van het vlak afgaan en er weer volgetekend met geel, de andere met blauw oliepastel,
opkomen en daarmee de kaders zowel ontkennen als Driehoek gevouwen tot driehoek, waarvan een driehoekig
onderstrepen. deel is ingenomen. De uitgevouwen toestand hangt er
Het potlood maakt dan steeds wat je een luchtsprong zou ook. Driehoek uitgevouwen tot driehoek. “Van alle vormen
kunnen noemen. Dat gegeven pikte Van Elk er later uit. waarbij men oppervlak of de materie inneemt verandert
Ze blies het op tot een canvas van 140 x 140 cm waarin de vorm”, constateert Van Elk. “Maar toen ik in deze
ze een flinke horizontale vouw legde. Aan de rechter kant driehoek een vouw legde, en eerst had ik dat nog niet
een kleinere inslag dan aan de linker kant, waardoor de zo in de gaten, toen bleek, nadat hij was opengevallen,
vierkante vorm verloren gaat. Deze herstelde ze, met dat ik exact dezelfde driehoek had, maar dan omgeklapt.
inbegrip van de vouw en tekende het nieuwe vierkant vol Dat was een ontzettend spannende ontdekking Dat is
met oliepastel. Zwart (Dit oliepastel is een niet-glanzend iets, nou ja, dat had ik niet kunnen bedenken. Daar kom
willig krijt. Het lijkt op olieverf, maar versmelt niet, zodat je toch alleen maar achter doordat je ermee bezig bent.
de drukkende handbeweging erin geboetseerd lijkt). Indertijd had ik daar al een vermoeden van, dat als ik me
Als de plooi weer opengelegd wordt, doorbreekt hij als concentreerde op de dingen waar ik mee bezig was, er
een niet behandeld blind vlak het zwart en laat met zijn een ongelofelijke rijkdom in zat, waar ik steeds mee verder
toegevoegde oppervlak het vierkant barsten. Het onderste zou kunnen. Als ik de tijd er maar voor heb.
deel maakt een zwenking naar rechts en hangt definitief Tentoonstellingen en mensen om me heen, daar word ik
uit het lood. ontzettend door afgeleid. Ik functioneer het beste als ik
Een veel verdergaande vergroting resulteert in 1977 in met rust gelaten word en alleen op mijn atelier zit. Dat
een monumentaal vijfluik dat een hoogtepunt is van de vind ik het grootste avontuur. En dan heb ik het gevoel
tentoonstelling. De vouw blijft hier dicht. Lopend van dat de zaken verdergaan. Daar kan ik opgewonden van
het nulpunt in de linkerbovenhoek, diagonaal over de worden. Dan ben ik goed met kunst bezig”.
vijf delen naar de rechterbenedenhoek, vertoont hij zich Over dat laatste is mijns inziens geen vergissing mogelijk.
als een witte en zeer zwarte lijn in het met oliepastel
bedekte canvas. De witte is geen getekende lijn, maar een Tineke Reijnders, 27 maart 1981
fractie van het onbeschilderde canvas in de luwte van de
plooiverdikking, daar waar het oliepastel niet gepakt heeft.
De rugzijde van de vouw pakt bij frottage juist extra hét

116