Tineke Reijnders

Een kleine reis langs tekeningen

Lijnen - Banen - Vlakken

De plaats van kleur in het werk van Maria van Elk wordt steeds prominenter. Tijdens de periode dat zij haar werk planmatig baseerde op formele factoren, was de uitkomst vaak zwart en wit of grijs. Zo waren verschillende grijstonen (en verschillende structuren) in haar minutentekeningen
1975-76
4 Vijfminutentekeningen
van links naar rechts: houtskool, conté, potlood, oost-indische inkt
 het gevolg van de Hardheidsgraad van potlood
1975
Hardheidsgraad van potlood - 2 lijnen
 . Maar ook in haar boek tekenen 1973-1980 (verschenen bij haar overzichtstentoonstelling in het Amsterdamse Stedelijk Museum) is een enkele voorbode opgenomen van een onderzoekende benadering van kleur. Waar bijvoorbeeld geel oliepastel wordt doorkruist door blauw ontstaan - tegelijk vanzelfsprekend en zeer verrassend - groene contactpunten
1980
Wisselen van kleur
6 paar gele en blauwe lijnen
 .

Hoe gedragen kleuren zich in onderlinge kompetitie, welke kleuren zijn dominant en wanneer versmelten twee kleuren met elkaar tot een resulterende derde? De uitdaging ten aanzien van de kracht van kleur heeft een serie fraaie tekeningen opgeleverd die onder de titel Wisselen van kleur
1983
Doorkruisingen
 (1984) onder andere in het Haags Gemeente Museum zijn getoond. Een dertigtal daarvan zijn in verkleinde versie opnieuw getekend in het schetsboek Studies - Wisselen van kleur
1984
Studies - Wisselen van kleur
 (1984) dat sinds 1985 deel uitmaakt van de Rijkscollectie. In deze tekeningen is gebruik gemaakt van oliepastel, een romig en fysiek aantrekkelijk materiaal dat zich uitermate goed leent voor het meenemen en weer afgeven van de ene kleur op de andere. Vanuit enkele monochrome geometrische vlakken wordt volgens een bepaalde systematiek toegewerkt naar het raakvlak. Eerst ultramarijn, dan zwart, dan ultramarijn
1984
Eerst ultramarijn, dan zwart, dan ultramarijn
 , 60 x 60 cm (1984) drie rechthoeken in ruitvorm, schrijft ze er voor de duidelijkheid bij. Het heldere blauw verdwijnt geheel achter het zwart, maar in het laatste kwart van de ruit, waar het laatst opgebrachte ultramarijn het zwarte pastel heenvoert, ontslaat een aan controle ontsnappende vrijplaats. Hoewel de ingrediënten nauwkeurig zijn aangegeven, volgt op de vraag hoe deze op elkaar reageren een open antwoord. De quasi-onvoorspelbare uitkomst heeft altijd al voor een grote levendigheid gezorgd binnen dit strak gedefinieerde werk, maar in haar jongste tekeningen lijkt de speelruimte aanmerkelijk vergroot, iets wat binnen de minimalistische context mag worden bestempeld als bandeloos genot.

Gelijk gestileerde eilanden liggen de kleurvlakken in het witte papier. De oogstrelende Monochromen
1986
Monochromen
Olieverftekeningen
 bestaan uit meer dan één kleur component en zijn met de olieverfstift in kleine gedeelten met een cirkelende beweging vermengd, zodat het fuchsiarode, paarsblauwe of muisgrijze vlak een vibrerende textuur krijgt.

Hoewel deze tekeningen beter gedijen in de intimiteit van Steendrukkerij Amsterdam dan in het Vu-Exposorium maken ze flink aanspraak op de ruimte en zijn sterk architectonisch van karakter. Dat is een gevolg van de vorm van het kleurvlak: asymmetrisch en op het oog van een onlogische geometrie. Een schijf aardappel met rechte zijden, vergelijkbaar met de werken op papier van Joel Shapiro (waarvan Boymans van Beuningen er enkele bezit). Net als in haar bekende litho's heeft Van Elk de vorm laten ontstaan door in het papier vouwen te leggen. Hier geen kreukels, maar scherpe, vaak driekantige vouwen die als constructielijnen zichtbaar blijven nadat het papier weer is rechtgelegd. De bodem van het vouwsel is het vlak dat wordt gekleurd. Mocht iemand zich door de zuiverheid van de vorm en de schoonheid van de kleur laten verleiden tot gevoelens van welbehagen, de titel houdt hem bij de les: Schaal 1 : 1
1985
Houtdrukken
Expositie Steendrukkerij Amsterdam
Foto: Ferry André de la Porte
 ; dit werk verwijst naar niets anders dan zichzelf. In het veelstemmig koor van de hedendaagse kunst valt Maria van Elks stem niet op als luid of populair. Het vereist enige aandacht om deze concrete benadering met haar geestige interne consequenties op zijn waarde te schatten.

Een nachtblauwe plaat multiplex waarvan de contouren als in de tekeningen bestaan uit onregelmatige rechte zijden, is opgehangen aan een rond gat. De titel: Vallend zwaartepunt
1986
Vallend Zwaartepunt
Foto: Ferry André de la Porte
 maakt ons attent op de 'clou' van dit ronde gat: het bevindt zich precies op dat punt van waaruit iedere stand van de plaat in overeenstemming is met de zwaartekracht.

De veel monumentaler Langs en kopshout
1986
Langs en Kopshout
Foto: Ferry Andre de la Porte
 drukken die tegelijk worden getoond is die innerlijke eloquentie zwakker. Hoewel ze er fraai uitzien zijn ze minder interessant dan de meer ingetogen werken met hun fijnzinnige pointe.

Tineke Reijnders, 1986
Nooit eerder gepubliceerde tekst voor De Groene

click hier om het originele document te zien

 

Tijd

Vijf minuten tekening - wit krijt/potlood
1974



afmeting
50 x 70 cm

collectie
Stedelijk Museum Gouda

expositie
1975 Galerie Waalkens, Finsterwolde

publicatie
1974 Marginaliën over tijd en illusie - Antje von Graevenitz
1981 Coosje van Bruggen - Maria van Elk: tekenen 1973-1980, pagina 22
(uitgave in eigen beheer)


4x Vijf minuten tekenen - Houtskool, Conté, Potlood, Oostindische inkt
1976



afmeting
50 x 50 cm

collectie


expositie
1981 Stedelijk Museum Amsterdam - Maria van Elk: tekenen 1973-1980

publicatie
1981 Coosje van Bruggen - Maria van Elk: tekenen 1973-1980, pagina 30-31
(uitgave in eigen beheer)`


Lijnen

Hardheidsgraad van potlood - 2 lijnen 3H en 7B, wit krijt
1975



afmeting
50 x 75 cm

collectie
Stedelijk Museum Amsterdam

expositie
1975 Galerie Waalkens, Finsterwolde
1975 Galerie Swart, Amsterdam
1976 Galerie Milano, Milaan, Italië
1981 Stedelijk Museum Amsterdam - Maria van Elk: tekenen 1973-1980

publicatie
1975 Nieuwsblad van het Noorden (Erik Beenker n.a.v. expositie Galerie Waalkens)
1979 Nederlandse Kunststichting Licht op het materiaal - tekst Jetteke Bolten-Rempt
1981 Coosje van Bruggen - Maria van Elk: tekenen 1973-1980, pagina 26
(uitgave in eigen beheer)


Wisselen van kleur - 6 paar gele en blauwe lijnen
kleurpotlood en wit krijt
1980



afmeting
70 x 70 cm

collectie
Maria van Elk


Banen

Doorkruising
1982


collage, oliepastel op papier
links: Eerst blauw, dan zwart
rechts: Eerst zwart, dan geel, dan wit

afmeting
ca. 50 x 50 cm

collectie
Kunstmuseum Den Haag (voorheen Gemeentemusem Den Haag) [aankoop 1983]
An en Martien de Voigt, Gorkum
AMC De Bijlmer, Amsterdam
ABN-AMRO Amsterdam
Readers Digest
Privécollecties

expositie
1983 Gemeentemuseum Den Haag (28 mei - 12 juni)
1984 / Art Book

publikatie
1983 Museumjournaal nr.4 - pagina 240. Kunstenaarspagina's
tekst Enno Develing | foto's Ferry André de la Porte
 1983 Vouwblad Gemeentemuseum Den Haag De keus van de kunstenaar - Alles tegelijk
tekst Maria van Elk & Enno Develing
 1984-85 Kunstbeeld
tekst Leo Duppen

foto
Ferry André de la Porte


Vlakken

Studies Wisselen van Kleur
1984


Schetsboek, oplage 30
Alle tekeningen met de hand getekend.
ca. 24 tekeningen per boek.

afmeting
31,2 x 24 cm

collectie
Rijksdienst Beeldende Kunst
Haags Gemeentemuseum
Stedelijk Museum Utrecht
Stedelijk Museum Amsterdam
1 aankoop & 1 schenking van Coosje van Bruggen en Claes Oldenburg
 Stedelijk Museum Gouda
Stedelijk Museum Schiedam
Particulieren

publicatie
1985 Boek Rijksaankopen 1985. Werk van hedendaagse kunstenaars, pag. 87
Tom Lenders | Uitgave Rijksdienst Beeldende Kunst

Wisselen van Kleur
1983


Collage, tekening, oliepastel op papier

afmeting
60 x 60 cm

collectie
ABN-AMRO Bank, Amsterdam

Wisselen van Kleur
Eerst wit, dan zwart, dan wit door zwart
1983


Collage, tekening, oliepastel op papier

afmeting
42 x 42 cm

expositie
1984 De Kunsthal, Hengelo (OV)

publicatie
1984   Eerst zwart, dan Wit   , mapje + affiche (uitgave bij tentoonstelling)
ontwerp mapje en affiche Maria van Elk & Sepp Bader



1984 05 02 Twentse Courant (Geconcentreerde schilderkunst van Maria van Elk, P.B.)
1984 05 14 Tubantia | Hengelo's Dagblad (Maria van Elk en de essentie van de lijn, J.M.P.)

Wisselen van Kleur
Eerst rood, dan indigo, dan geel
1984


Tekening, oliepastel
Dit werk maakt deel uit van een serie

afmeting
20 x 20 cm

collectie
 ABN-AMRO Bank, Amsterdam

publicatie
1988 / Boek Een collectie, keuze uit de verzameling van de Amro Bank, blz 122
voorwoord Dr. W.A.L. Beeren | uitgave ABN-AMRO

Wisselen van Kleur
Nr. 71 Eerst blauw dan rood
1984


Schetsboek, oplage 30
Alle tekeningen met de hand getekend.
ca. 24 tekeningen per boek.

afmeting
31,2 x 24 cm



Collage, oliepastel

afmeting
80 x 80 cm

collectie
Stedelijk Museum Schiedam

expositie
1985 juni Galerie Liesbeth Lips, Delft
1985 Drie tekeningen gebruikt in de film De Zeekoet
organisatie Max von Kreyfelt

publicatie
1986 Aspekten van het tekenen na 1945 (Hans Paalman)


Wisselen van Kleur
Eerst ultramarijn, dan zwart, dan ultramarijn over ultramarijn en zwart
1984


Collage, oliepastel / papier (met witte lijn)

afmeting
83 x 83 cm

collectie
Ferry André de la Porte

foto
Ferry André de la Porte

Wisselen van Kleur
Eerst zwart, dan ultramarijn, dan zwart
1984


Collage, oliepastel / papier

afmeting
83 x 83 cm

collectie
Pivécollectie

publicatie
2017 Kaart (uitgave in eigen beheer)

foto
Ferry André de la Porte


Monochromen
Gestileerde eilanden, de bodem van het vouwsel
1986


Geometrische vouwvormen, meerdere kleuren gemengd op papier)

Serie 1: tekeningen, oilpaint stick/Japans papier

afmeting
65 x 65 cm

collectie
Stedelijk Museum Gouda
3 tekeningen
 Privécollecties

exposities
1986 Steendrukkerij Amsterdam
1986 V.U. Exposorium, Amsterdam

publicatie
1986 11 14 Schaal 1 : 1
Iris Dik | Ad Valvas, V.U. Amsterdam

foto
Ferry André de la Porte


Serie 2: tekeningen, oliepastel/dunner Japans papier

afmeting
40 x 40 cm

collectie
Rijksmuseum Amsterdam
8 tekeningen
 Maria van Elk
Privécollecties


Schaal 1 : 1 - Houtdrukken op papier
1985


Serie van 10 houtdrukken
Expositie Steendrukkerij Amsterdam (13 november - 21 december 1985)

afmeting
61 x 61 cm per afdruk
61 x 610 cm totale werk

oplage 1


Serie van 10 Houtdrukken (detail)

expositie & publicatie
1985 Steendrukkerij Amsterdam
1986 Exposorium VU Amsterdam
publicatie: Iris Dik in Ad Valvas
 1987 Gemeentemuseum Den Haag
publicatie: De Keus van de kunstenaar - Alles tegelijk - tekst Enno Develing & Maria van Elk
uitgave Gemeentemuseum Den Haag

 foto's
Ferry André de la Porte


Vallend Zwaartepunt
1986


Houten object
Portret Maria van Elk naast Vallend Zwaartepunt

expositie
1986 Steendrukkerij Amsterdam

foto
Ferry André de la Porte
Expositie Steendrukkerij Amsterdam


Kops en Langshout
1986


Serie van 2 houtdrukken | oplage 23
Druk i.s.m. Rento Brattinga

links: Kopshout
uitgesneden 54 x 46 cm

rechts: Langshout
uitgesneden 60 x 50 cm

collectie
Stedelijk Museum Amsterdam
Stedelijk Museum Schiedam
Fries Museum Leeuwarden
Rijksdienst Beeldende Kunst
Nationale Nederlanden
Aegon
ING
Nederlandse Bank
Privécollecties

expositie & publicatie
1985-86 Stedelijk Museum Amsterdam - Wat Amsterdam betreft
1986 Rijksdienst Beeldende Kunst, Den Haag
1986 Reizende tentoonstelling - Uitgevers van kunst in oplage
De nieuwe generatie, o.a. Bebert, Ink on Paper, Steendrukkerij Amsterdam
 1987 Stedelijk Museum Schiedam, grafiek
1988 Rijksdienst Beeldende Kunst, Den Haag - Rijksaankopen 1987
publicatie: Leontine Coeleweij over Kopshout
 1988 ABN-AMRO - Een collectie
1988 Stedelijk Museum Amsterdam - Grafiek in het Prentenkabinet
publicatie: Bulletin SM
 1989 Galerie Dijk 1, Alkmaar - De grenzen van de grafiek
1989 Galerie Nouvelles Images, Den Haag
1991 Stedelijk Museum Amsterdam - Grafiek in het Prentenkabinet
Aanwinsten Nederlandse grafiek
 1991 G.B.K. Grafiekmanifestatie, Arnhem - Experimentele grafiek
1991 Steendrukkerij Amsterdam - Armando, Jean-Charles Blais en Maria van Elk
1994 Nieuwe Kerk, Amsterdam - Grafiek nu
1994 AZL, Leiden
1995 Stedelijk Museum Amsterdam - Werken op papier
1996 Singer Museum, Laren - Grafiekcollectie uit de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam
publicatie: 10 Jaar kunst aan bod | Uitgave Readers Digest
 1998 Steendrukkerijk Amsterdam
2001 Fries Museum Leeuwarden - Voor Rento, collectie Brattiga
publicatie: Voor Rento, de gedrukte collectie | tekst Pietje Tegenbosh | uitgave Steendrukkerij Amsterdam & Fries Museum Leeuwarden
 2010 Aegon Art Collection
publicatie: 1987 Aankopen 1987, werk van hedendaagse beeldende kunstenaars | tekst Leontine Coeleweij, pag. 71
1988 Art for Sure | tekst Carel Blotkamp, pag. 278 | afbeeldingen pag. 300-301 | adviseur Corrie v. d. Veen

Voor uitgebreide informatie zie webpagina Kopshout & Langshout